Tweede vraag van “een gek” aan wijze leden ingediend door Hans Dijkstra
In zijn lezing op 30 september gaf Floris Cohen twee relaties aan tussen Adriaan Metius en Newton. De eerste was, dat Descartes nog college heeft gelopen bij Metius in Franeker terwijl Newton in zijn studententijd het (latere) werk van Descartes intensief heeft bestudeerd. De tweede was, dat Newton wiskunde heeft geleerd uit (de latijnse vertaling van) een boek dat door door iemand uit de school van Adriaan Metius was geschreven. Is er iemand die meer van deze relaties af weet? Of iemand die zich erin zou willen verdiepen? Kort door de bocht: “Zou de theorie van de zwaartekracht zijn ontstaan zonder Metius?” De redactie van Metius Magazine verneemt graag meer informatie over Adriaan Metius en zijn invloed.
Pas ruim een jaar later kwam er min of meer een antwoord in de Volkskrant van 23 januari 2013. Niet specifiek over de invloed van Metius op Newon maar wel over de rol die de Nederlandse Sterrenkunde speelde bij het bekend maken van Newtons ideeën in zjn eigen Engeland
Antwoord van een wijze MM 198 september-oktober 2013
Ad Maas wetenschaps historicus Volkskrant
Newton kwam ons gewoon goed van pas
Nederlandse wetenschappers speelden een cruciale rol bij de opkomst van Isaac Newton. Maar niet vanwege zijn natuurkunde, blijkt uit nieuwe studies. Isaac Newton, de grondlegger van de klassieke mechanica, kreeg eind 17de eeuw voet aan de grond, omdat zijn ideeën Nederlandse geleerden goed van pas kwamen bij felle religieuze debatten. Zegt wetenschapshistoricus Ad Maas van Museum Boerhaave, die een congres over de kwestie belegde.
Niet vanwege zijn superieure theorie? 'Dat Newtons mechanica deugt, is natuurlijk het belangrijkste. Maar we moeten onderkennen dat de beste ideeën niet vanzelf komen bovendrijven. Daarbij spelen ook religieuze, culturele, sociale en zelfs persoonlijke omstandigheden een grote rol.'
Welke waren dat in het geval van Newton? 'Hij publiceerde in 1687 zijn hoofdwerk, de ‘Principia’. Dat was geen succes, zeg maar gerust: een flop. In Nederland werden twaalf exemplaren besteld en zeven onverkoopbaar teruggestuurd. Totdat amateur-wiskundigen rond Bernard Nieuwentijt het werk gingen propageren. Daarna pikte de populaire filosoof en wis- en natuurkundige Willem 's Gravesande het op. Hij gebruikte Newtons theorie in zijn colleges. Zijn leerboek is zelfs in het Engels vertaald. De Britten leerden Newton kennen dankzij het Nederlandse enthousiasme.'
Is dat niet aanmatigend? 'Nee hoor. Nederland was in die periode een wetenschappelijke grootmacht, met grote uitgevers en belangrijke universiteiten. Bovendien hadden we een brugfunctie richting Duitsland en Frankrijk.'
Wat vond men in Nederland zo interessant aan Newton? 'Het punt is dat Newtons theorie Nieuwentijt en de zijnen heel goed uitkwam in hun strijd tegen Spinoza. Die had een deïstisch wereldbeeld, goeddeels in lijn met Descartes in Parijs. Dat komt erop neer dat God het universum als een opgewonden horloge heeft geschapen, waarna het afloopt en hij nergens meer ingrijpt. 'Spinoza had geen deïstisch wereldbeeld zoals Descartes, maar een pantheïstisch beeld. God valt dan samen met de natuur en wordt dus in zekere zin overbodig.
Dat zinde de gelovige Nederlanders niet? 'Helemaal niet. Spinoza maakte God overbodig. Aan de universiteiten van Leiden en Utrecht vonden extreem felle debatten plaats over de goddeloze theorieën van Descartes. Men wilde ze zelfs verbieden. Wat - zo ging het toen al in de Nederlanden - natuurlijk niet serieus werd uitgevoerd.'
En Newton bood uitkomst? 'Newton laat wel ruimte voor een ingrijpende God. Bijvoorbeeld via de zwaartekracht, die hij beschrijft, maar waarvan hij de oorsprong niet aangeeft. Dat is God die aan de knoppen zit. Bij Descartes is er sprake van allerlei wervelingen in de ruimte die objecten met elkaar verbinden.'
Zo doceerde 's Gravesande het ook? 'Welnee. Hij doceerde lekker over Newtons bewegingen en krachten, maar trok deze los van de religieuze en metafysische speculaties die Newton en zijn volgelingen eraan hadden vastgeknoopt. Tegenwoordig vinden we Newton gewoon veel eleganter. 'Newton is ook superieur. Zonder hem zou er geen vliegtuig in de lucht hangen. Maar het idee dat dat meteen de doorslag gaf, is onjuist. Bovendien is veel van Newtons mechanica niet nieuw, Galilei en Huygens hadden veel daarvan ook al opgeschreven.' Grappig trouwens: nu ligt er een geleerd boek over de kwestie. Maar een jaar of wat geleden was er al een stripboek over Newton en Nederland. 'Dat was bij een expositie over Newtoniaanse mechanica, hier in Boerhaave. Tijdens de tentoonstelling belegden we een conferentie voor experts, waar allerlei nieuwe dingen naar voren kwamen, en waarvan dit de weerslag is. Maar het idee blijft: Nederland heeft Newton gemaakt.'
Ad Maas, wetenschapshistoricus